Działalność konkurencyjna według prawa pracy

Zastanawiasz się, czy jako pracownik możesz prowadzić własną działalność w obszarze zbliżonym do działalności pracodawcy? A może zastanawiasz się, jakie formy aktywności zawodowej obejmuje zakaz konkurencji? Czy też nie wiesz, czy zakaz ten obowiązuje tylko, gdy zawarto odrębną umowę pomiędzy stronami stosunku pracy? Z artykułu dowiesz się:

• Co mieści się w pojęciu działalności konkurencyjnej pracownika,
• Jak się ma zakaz konkurencji do obowiązku lojalności pracownika względem pracodawcy,
• Czy do pracownika mogą znaleźć zastosowanie przepisy o zakazie nieuczciwej konkurencji.

Co obejmuje zakaz konkurencji

Przewidziany w kodeksie pracy umowny zakaz konkurencji, tj. wynikający z umowy o zakazie konkurencji zawieranej między pracodawcą i pracownikiem, bądź byłym pracownikiem, obejmuje dwa zasadnicze elementy:

• prowadzenie działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy,
• świadczenie pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność konkurencyjną.

Kluczem do odpowiedzi na twoje pytania będzie zatem zdefiniowanie pojęcia „działalności konkurencyjnej”. Dojdzie do niej, jeżeli ty albo inny przedsiębiorca, dla którego wykonujesz czynności zawodowe zajmujecie się produkcją takich samych lub zbliżonych (o charakterze substytucyjnym) dóbr lub usług, co twój pierwotny pracodawca. Innymi słowy, konkurencyjne będą podmioty, które działają na tym samym rynku towarów lub usług i jednocześnie na tym samym obszarze.

Decydując się zatem na podjęcie dodatkowej działalności, musisz rozpocząć od weryfikacji kodów PKD poszczególnych przedsiębiorców, a także faktycznego zakresu ich działalności. Niekiedy bowiem kody PKD rozpisane są zbyt ogólnie, aby określić konkretny obszar działalności danej firmy, bądź też przedsiębiorca zadeklarował wykonywanie działalności opisanej kilkudziesięcioma kodami PKD. Dla przyjęcia, że prowadzisz działalność konkurencyjną względem pracodawcy, istotne są faktyczne obszary aktywności gospodarczej poszczególnych podmiotów.

Jako przykłady praktyk naruszających zakaz konkurencji określony w przepisach prawa pracy wskazać można następujące sytuacje:

• świadczenie przez członka zarządu spółki usług na rzecz podmiotu konkurencyjnego wobec spółki,
• podejmowanie przez pracownika dodatkowego zatrudnienia (działalności), bez zgody pracodawcy.

Działalność konkurencyjna a podstawowe obowiązki pracownicze

Jednymi z podstawowych obowiązków pracownika względem pracodawcy są dbałość o dobro zakładu pracy, ochrona mienia pracodawcy oraz zachowanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Łącznie tworzą one szczególną zasadę lojalności pracownika względem pracodawcy, z której przede wszystkim wynika obowiązek powstrzymania się pracownika od działań zmierzających do wyrządzenia pracodawcy szkody czy nawet ocenianych jako działania na niekorzyść pracodawcy.

Bez wątpienia prowadzenie działalności konkurencyjnej może w niektórych przypadkach naruszać ten obowiązek pracowniczy. Miałoby to miejsce, gdyby wynikała z tego szkoda dla pracodawcy. Jeżeli dopuściłbyś się takiego naruszenia, mogłoby zostać ono uznane za ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych i prowadzić do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Umowny zakaz konkurencji od obowiązku lojalności względem pracodawcy odróżniają natomiast następujące elementy:

• w umowie o zakazie konkurencji określa się zakres obowiązywania zakazu, np. wskazując konkretne czynności, bądź rodzaje działalności zakazanych,
• pracownik ponosić będzie odpowiedzialność za sam fakt naruszenia umowy, nawet gdy nie spowoduje to szkody u pracodawcy,
• możliwe jest zawarcie umowy o zakazie konkurencji z byłym pracownikiem.

Pracownik a zwalczanie nieuczciwej konkurencji

Przepisy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji mają zastosowanie w przeważającej mierze w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami i co do zasady nie obejmują pracowników. Niemniej, jeżeli rozpocząłbyś prowadzenie własnej działalności gospodarczej obok zatrudnienia i ta działalność byłaby konkurencyjna względem twojego pracodawcy, to mogłyby znaleźć do ciebie zastosowanie ww. przepisy. Przypomnijmy, że zakazują one m.in.:

• wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa – gdy posługujesz się w obrocie gospodarczym oznaczeniami wcześniej używanymi przez twojego pracodawcę, bądź do nich podobnymi,
• fałszywe oznakowanie towarów lub usług, które wywoływać może przekonanie, że pochodzą one od twojego pracodawcy, nie zaś ciebie, jako przedsiębiorcy,
• nieuprawnione wykorzystanie tajemnicy przedsiębiorstwa – jeżeli w swojej działalności wykorzystujesz informacje będące tajemnicą przedsiębiorstwa pracodawcy,
• przejmowanie pracowników i klientów pracodawcy,
• naśladownictwo, czyli wprowadzanie na rynek podróbek towarów lub usług pochodzących od pracodawcy,
• rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd informacji o twoim pracodawcy, np. aby zdyskredytować przedsiębiorstwo lub jego towary i usługi.

Za naruszenie zasad uczciwej konkurencji grozi nie tylko odpowiedzialność cywilnoprawna (np. zapłata odszkodowania, konieczność opublikowania w prasie odpowiedniego oświadczenia, wydanie korzyści, itp.) ale także karna – niektóre czyny nieuczciwej konkurencji są przestępstwami (np. naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, naśladownictwo).