Zakaz konkurencji między przedsiębiorcami
Chciałbyś zobowiązać twojego kontrahenta do zakazu konkurencji względem twojej firmy? A może zastanawiasz się, czy taki zakaz może obowiązywać również po zakończeniu współpracy? Bądź nie wiesz, czy zobowiązanie się do nieprowadzenia działalności konkurencyjnej musi być każdorazowo odpłatne? W artykule znajdziesz informacje odnoszące się do:
- podstawy prawnej zakazu konkurencji między przedsiębiorcami,
- zasad konstruowania klauzuli zakazu konkurencji,
- możliwości wprowadzenia zakazu konkurencji po zakończeniu współpracy,
- odpłatnego charakteru zobowiązania do przestrzegania zakazu konkurencji.
Podstawy prawne zakazu konkurencji
W obrocie profesjonalnym (między przedsiębiorcami) ewentualne ograniczenia w prowadzeniu działalności konkurencyjnej doczekały się jedynie szczątkowej regulacji prawnej. Dotyczy ona czynów nieuczciwej konkurencji zakazując praktyk uznanych za szkodliwe dla obrotu gospodarczego.
Sama zaś kwestia dobrowolnej rezygnacji przez przedsiębiorcę, z podejmowania określonych form działalności, nie jest ustawowo normowana. W tym zakresie znajduje zatem zastosowanie zasada swobody umów pozwalająca stronom na ukształtowanie treści łączącego je węzła umownego według ich potrzeby oraz w wyniku przeprowadzonych rokowań.
W praktyce oznacza to, że brak zakazu konkurencji w umowie stron, bądź jego nieważność pozbawiać będą przedsiębiorcę ochrony w znaczącym stopniu. Pozostanie mu bowiem ewentualne dochodzenie roszczeń z tytułu popełnionych na jego szkodę czynów nieuczciwej konkurencji, bądź dochodzenie odszkodowania na zasadach ogólnych (szkoda wyrządzona bezprawnie i z winy kontrahenta). W większości przypadków jednakże, prowadzenie działalności konkurencyjnej nie jest ani czynem nieuczciwej konkurencji, ani działaniem nielegalnym. Kluczowe dla przedsiębiorców jest zatem zadbanie o wprowadzenie do umowy stosownych postanowień ograniczających konkurencję.
Zakres zakazu konkurencji pomiędzy przedsiębiorcami
Zasada swobody umów nie jest jednakże bezwzględna, a jej granicę stanowią zasady współżycia społecznego oraz cel danego zobowiązania. Podstawową z zasad współżycia społecznego jest natomiast zasada uczciwości kupieckiej. Zakłada ona traktowanie innych uczestników obrotu gospodarczego w podobny sposób (bez nieuzasadnionego faworyzowania albo dyskryminowania), rzetelnie i lojalnie. Istotą zakazu konkurencji jest natomiast ograniczenie kontrahentowi możliwości podejmowania działań szkodzących z punktu widzenia przedsiębiorcy, jeżeli znajduje to uzasadnienie w przekazanych informacjach lub rodzaju współpracy. Przykładowo, jeżeli ujawniłeś swojemu kontrahentowi istotne gospodarczo dane, bądź dokumenty albo metody działania i istnieje ryzyko ich wykorzystania przez ów podmiot na twoją szkodę.
Zakaz konkurencji nie może zatem, co do zasady, ograniczać dostępu do rynku, bądź powodować faktyczną niemożność prowadzenia działalności gospodarczej przez kontrahenta, czy też uzależniać jej podjęcie wyłącznie od woli przedsiębiorcy, którego ów zakaz ma chronić. W takich przypadkach istnieje ryzyko uznania, że zakaz konkurencji jest nadmierny powodując wykroczenie poza zasadę swobody umów. To zaś oznaczałoby bezwzględną nieważność tej klauzuli umownej. O sposobie na uniknięcie takiej sankcji przeczytasz w dalszej części artykułu.
Treść klauzuli zakazu konkurencji pomiędzy przedsiębiorcami
Odnośnie natomiast samej konstrukcji postanowień umownych wprowadzających zakaz konkurencji, pamiętaj aby możliwie precyzyjnie określić:
- dziedziny gospodarki, w jakich obowiązuje zakaz konkurencji,
- czasowy i terytorialny zakres zakazu konkurencji,
- konsekwencje naruszenia zakazu konkurencji (np. kara umowna, rozwiązanie umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia).
Zakaz konkurencji po zakończeniu współpracy
W niektórych przypadkach, tak jak chociażby w przytoczonym powyżej przykładzie, zakaz konkurencji może mieć największy sens już po ustaniu współpracy. Tu pojawia się jednak kluczowy problem. Mianowicie, zobowiązanie do powstrzymania się od określonej działalności przez byłego kontrahenta, jest formą świadczenia na twoją rzecz. Świadczenie takie powinno mieć zatem swój ekwiwalent. W przeciwnym razie, ograniczenie dostępu do rynku, czy też niemożność prowadzenia działalności w znacznym zakresie, może zostać uznane za nadmierne i naruszające ww. zasady współżycia społecznego. Skutkiem tego byłaby nieważność klauzuli zakazu konkurencji.
Decydując się zatem na wprowadzenie tego typu ograniczeń, należy ocenić, jaki będzie ich wpływ na możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez byłego kontrahenta. Jeżeli wpływ ten będzie znaczny, konieczne jest zastrzeżenie stosownego ekwiwalentu. Może on przybrać formę świadczenia pieniężnego, bądź inną uzgodnioną przez strony.
W odniesieniu natomiast, do zakazu konkurencji obowiązującego w czasie trwania umowy, to przyjmuje się, że wynagrodzenie za jego przestrzeganie zawarte jest w wynagrodzeniu należnym kontrahentowi na mocy danej umowy. O ile zatem strony nie postanowią inaczej, nie jest konieczne zastrzeganie dodatkowego wynagrodzenia powiązanego z klauzulą zakazu konkurencji.
Odpłatność zakazu konkurencji
Jak już wiesz, zasadą jest, iż zobowiązanie się do przestrzegania zakazu konkurencji jest świadczeniem odpłatnym. Ekwiwalent za nie stanowi zaś bądź część wynagrodzenia wynikającego z łączącej strony umowy, bądź odrębne świadczenie pieniężne lub niepieniężne.
Jednakże, w przypadku gdy zastrzeżony zakaz konkurencji nie ogranicza możliwości prowadzenia działalności przez konkurenta (np. działa on głównie w innych branżach), a nadto uzasadniony jest z uwagi na warunki współpracy (np. udostępnienie informacji posiadających wartość rynkową, umożliwienie dostępu do sieci dystrybucyjnej, itp.), to wprowadzanie dodatkowej odpłatności z tego tytułu nie będzie konieczne.
